ارزیابی اثرات فضایی–کالبدی کلانشهر تبریز بر شهرهای پیرامونی نمونه ی موردی: شهر سردرود

پژوهش حاضر تأثیرات کلان شهر تبریز را بر شهرهای پیرامونی مورد ارزیابی قرارمی دهد. محدوده ی موردمطالعه در این پژوهش شهر سردرود هست که افزایش جمعیت و افزایش صنایع در شهر سردرود منجر به ساخت وسازهای بدون برنامه و تغییرات زیاد ساختار فضایی - کالبدی شهر و از بین رفتن زمینهای کشاورزی شده است که موجب مشکلات متعدد کالبدی - فضایی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی در شهر سردرود شده است؛ و این امر از آسایش و رفاه شهروندان خدمات دهی به آن ها کاسته است. لذا جهت مقابله با مشکلات موجود این تحقیق به ارزیابی اثرات کلانشهر تبریز بر ساختار فضایی – کالبدی شهر تبریز پرداخته و راهبردها و تمهیدات لازم جهت بهینه سازی فرم فضایی - کالبدی شهر سردرود با در نظر گرفتن پارامترهای افزایش جمعیت، افزایش صنایع و از بین رفتن باغات و اراضی کشاورزی ارائه می دهد. نوع تحقیق کاربردی – توسعه ای و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است که داده ها و اطلاعات موردنیاز به صورت اسنادی و میدانی تهیه گردیده است. در این تحقیق که باهدف ارزیابی تأثیرات کلانشهر تبریز بر ساختار فضایی – کالبدی شهر سردرود در دوره های مختلف هست، از مدل های کمی گیبز- مارتین و دیاگرام بوژوگارنیه جهت تعیین نقش و عملکرد شهر و از مدل تغییر سهم و مدل ایزارد جهت مقایسه جایگاه بخش های مختلف اقتصادی شهر سردرود نسبت به استان آذربایجان شرقی و از ضریب جینی، آنتروپی نسبی، درجه تجمع (موران و گری) در جهت نشان دادن رشد و گسترش شهر و تحول فرم فضایی –کالبدی شهر در دوره های مختلف تاریخی شهر استفاده شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد بیشترین درصد مهاجران به شهر سردرود از کلانشهر تبریز بوده است. (حدود 26 درصد) این شهر مورد استقبال کسانی واقع شده است که قادر به خرید یا اجاره واحد مسکونی در شهر تبریز نبوده و سردرود را برای سکونت ترجیح داده اند. بر اساس دیاگرام بوژوگارنیه نقش شهر سردرود در سال 1375 صنعتی بوده است که به عبارتی دیگر مرکز صنایع کارگاهی هست درحالی که در سال 1390-1385 نقش بازرگانی را برعهده گرفته است. با مقایسه جایگاه بخش های مختلف اقتصادی شهر سردرود نسبت به استان آذربایجان شرقی با استفاده از مدل تغییر سهم، نرخ رشد کل اقتصاد مرجع برای سالهای 1385-1375 برابر 6/1 هست وساختار اقتصادی استان در طی دوره مذکور همواره منفی و دارای روند نزولی بوده است و ضریب اشتغال در بخش های کشاورزی برابر 12/0-، صنعت 04/0- وخدمات معادل 1/1 هست؛ و با بررسی تغییرات بخش های اقتصادی شهر سردرود بر اساس مدل ایزارد تنها بخش خدمات در سطح شهر در مقایسه با ضریب مشابه آن در سطح استان بالاتر 6/252 در مقابل 3/137 درصد است؛ و نتایج به دست آمده از اندازه گیری مدل های فضایی – کالبدی نشان دهنده این است که فرم شهر الگوی تجمع تصادفی تک قطبی بوده که به سمت پراکنش شهری پیش رفته و می رود و مقادیر شاخص ها در سال 1378 و 1390 به ترتیب بدین صورت است: (آنتروپی نسبی =85/0، جینی= 35/0، موران =03/0، گری =05/0) و (آنتروپی نسبی =91/0، جینی= 36/0، موران =01/0، گری =99/1). در کل، این مقادیر نشان می دهد که شهر به سمت الگوی پراکندگی پیش رفته است و موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و باغات شده است به طوری که در شهر سردرود در سال 1378 سهم باغات و اراضی کشاورزی 2/65 درصد از کاربری ها بوده درحالی که در سال 1390 به 35/26 درصد رسیده است و به تبع آن ساختار فضایی و کالبدی شهر در طول زمان تغییریافته است.